Районда хуҗасыз этләр проблемасы бар

Соң - кич­ке си­гез-ту­гыз­лар­да гы­на "п­ро­гул­ка"­га чы­гу га­дә­тем­не тук­тат­тым әле. Ал­ла сак­ла­сын, ни бул­мас, мин әй­тәм. Әнә, бер­көн­не, әле көн­дез­ге як­та, Га­га­рин ура­мын­да­гы тык­рык­тан бик усал эт ки­леп чык­ты да бер­кая җи­бәр­ми - өрә дә өрә, аяк ат­ла­мак­чы бу­лам, өс­кә си­ке­рер­дәй бу­лып яр­сый. Яр­дәм өмет итеп, як-ягы­ма ка­ра­нам - урам­да бер ке­ше юк. Шө­кер, көч-хәл бе­лән ко­тыл­дым. Ху­җа­сы ни ка­рап ыч­кын­ды­рып җи­бәр­гән­дер...

Ху­җа­лы һәм ху­җа­сыз эт­ләр. Проб­ле­ма­га әве­рел­де бит бо­лар. Ке­ше­нең ко­тын алып, бе­рәм-бе­рәм дә, төр­кем-төр­кем дә йө­ри баш­ла­ды­лар. Җир­лек­ләр­дә үт­кән җы­ен­нар­да да ха­лык алар­ның кү­бәю­ен­нән зар­лан­ды, алар­га, элек­ке ел­лар­да­гы ке­бек, ау оеш­ты­ру ки­рәк­ле­ген кү­тәр­де. Әм­ма күп­тән тү­гел үз кө­че­нә кер­гән за­кон хай­ван­нар­ны, шул исәп­тән ху­җа­сыз эт һәм мә­че­ләр­не дә, көч кул­ла­нып үте­рү­не тыя. Шу­лай­дыр, ату - кан­сыз­лык га­лә­мә­те­дер, әм­ма елы­на ике­шәр тап­кыр ал­ты­шар-җи­де­шәр ба­ла ки­тер­гән ул эт-мә­че­ләр­дән ни­чек ары­ныр­га? Бе­рәр ча­ра кү­рел­мә­сә, алар бар дөнь­я­ны ба­сып ки­тә­чәк бит. Со­вет­лар Со­ю­зы чо­рын­да урам­да ху­җа­сыз мә­че-эт­ләр си­рәк кү­ре­нә иде. 1990 ел­лар­ның икен­че яр­ты­сын­да исә, икъ­ти­са­ди һәм со­ци­аль кри­зис­лар нә­ти­җә­сен­дә, "эт­ләр яз­мы­шы" арт­кы план­га кал­ды - хай­ван ас­рау­чы­лар­га та­ләп­ләр йом­шар­ды. Нә­ти­җә­дә, рәс­ми мәгъ­лү­мат­лар бу­ен­ча, Рос­сия кү­лә­мен­дә урам эт­лә­ре уз­ган ун ел дә­ва­мын­да гы­на да дис­тә­ләр­чә мең­гә арт­ты.

Бу хак­та ха­лык фи­ке­рен дә тың­лыйк әле.

На­и­лә:

- Ху­җа­сыз эт-мә­че­ләр бул­мый. Аны без үзе­без ту­ды­ра­быз. Әти-әни, ба­ла­сы бик со­ра­гач, эт яки пе­си ба­ла­сы ала, тик үсә төш­кәч, алар­ның кы­зы­гы бе­тә, аны тәр­би­я­ләү­нең мә­шә­кать­ле бу­луы ачык­ла­на, һәм эт-мә­че урам­да ка­ла. Алар да - җан ия­се, кем як­ты чы­рай күр­сә­тә, шун­да ия­лә­шә - азык эз­ләп, яшәү өчен кө­рә­шә. Эт, яи­сә мә­че­ләр­не чы­га­рып җи­бәр­гән­че, кая да бул­са ил­теп адаш­тыр­ган­чы, га­зе­та аша игъ­лан би­реп, ях­шы кул­лар­га тап­шы­рыр­га ки­рәк. Со­рау­чы­лар бар бит, биг­рәк тә, то­кым­лы эт-мә­че­ләр­не.

Ра­мил:

- Мә­че-эт­ләр ба­ла­ла­гач, алар­ны күп­кат­лы йорт­лар­га алып ба­рып куй­ган­на­рын күр­гә­нем бар. Үзе­ңә гө­на­һа җый­ган­чы, алар­ны "с­те­ри­ли­зо­вать" ит­те­рер­гә, яи­сә "каст­ра­ци­я" яса­тыр­га бу­ла бит.

Ра­и­лә:

- Өен­дә эт, яи­сә мә­че то­ту­чы аның өчен җа­вап­лы­лык то­яр­га ти­еш, дим мин. Әгәр юк икән, алар­ны ад­ми­нист­ра­тив җа­вап­лы­лык­ка тар­тыр­га ки­рәк. Җир­ле ха­ки­ми­ят ни ка­рый?

Чын­нан да, күп ке­нә ил­ләр­дә хай­ван­нар мах­сус тер­кә­лү уза, ху­җа­ла­рын­нан са­лым тү­ләт­те­ре­лә, хай­ван­на­ры җә­мә­гать урын­на­рын пыч­ра­та икән - җы­еш­тырт­ты­ры­ла. Мә­сә­лән, Гер­ма­ни­я­дә эт то­ту­чы­лар елы­на 220 ев­ро кү­лә­мен­дә са­лым тү­ли, аны ка­рау­чы­сыз чы­га­рып җи­бәр­сә, алар­га 25 мең сум кү­лә­мен­дә шт­раф са­лы­на. Ә бө­тен­ләй ху­җа­сыз эт­ләр ва­кыт­лы­ча при­ют­лар­га ур­наш­ты­ры­ла, ха­лык­ка тәкъ­дим ите­лә, алу­чы бул­ма­са, юк ите­лә. Рос­си­я­дә исә эт-мә­че­ләр ас­рау бу­ен­ча за­кон да, са­лым, җа­вап­лы­лык та ка­рал­ма­ган, го­му­мән, бу мәсь­ә­лә­не җай­га са­ла тор­ган бер­нин­ди дәү­ләт акт­ла­ры да ка­бул ител­мә­гән, шу­лай бул­гач, җир­ле ха­ки­ми­ят­ләр­нең дә әле­ге өл­кә­дә бер­нин­ди вә­ка­лә­те юк.

Бу уңай­дан ра­йон ве­те­ри­на­рия бер­ләш­мә­се на­чаль­ни­гы урын­ба­са­ры Әл­фия Мин­нәх­мә­то­ва ме­нә нәр­сә ди:

- Әл­бәт­тә, бу мәсь­ә­лә­не хәл итү бу­ен­ча ра­йон­да эш алып ба­ры­ла. Ал­га та­ба ху­җа­сыз эт-мә­че­ләр­не йок­ла­тып, алар Яр Чал­лы яки Әл­мәт шә­һә­рен­дә­ге мах­сус при­ют­лар­га ур­наш­ты­ры­лыр дип кө­те­лә. Әле­ге мак­сат­тан рес­пуб­ли­ка бюд­же­тын­нан 170 мең сум кү­лә­мен­дә ак­ча да бү­лен­гән. Бү­ген­ге көн­дә әле­ге ва­зи­фа­га мах­сус әзер­лек­ле ке­ше та­ләп ите­лә.

При­ют, ди­гән­нән, кы­зык­сы­нып, бер­се­нә шал­ты­рат­кан идем. Көн­лек шак­тый гы­на сум­ма­ны әйт­те­ләр. Ул ка­дәр­не тү­ләр­гә мөм­кин­ле­гең бул­ма­са, ин­тер­нет аша эт яки мә­че­нең фо­то­сын җи­бә­рү­не со­ра­ды­лар. Кы­я­фә­те ни­чек: ма­тур­мы, янә­се. Ма­тур бул­са гы­на ала­лар, чөн­ки аңа шун­дук ху­җа та­бы­ла икән, ә ма­тур бул­ма­са - юк. Ме­нә си­ңа - мә! Кем әйт­меш­ли, эче­нә кер­сәң, таш­лан­дык эт-мә­че­ләр чын бә­лагә әверелә икән.

Әле алай гы­на тү­гел, алар­ның төр­ле чир та­ра­ту кур­кы­ны­чын да оныт­мыйк. "Кай­бер ке­ше­ләр йорт ти­рә­лә­рен­дә ху­җа­сыз эт-мә­че­ләр­не аша­та. Шу­ның бе­лән алар­ны йорт ти­рә­лә­ре­нә ия­ләш­те­рә. Үзем яши тор­ган күп­кат­лы йорт подъ­ез­дын­да да бар ан­дый­лар. Мин, ашат­ма­сын­нар, дип әйт­мим, ашат­сын­нар, тик подъ­ез­дда гы­на тү­гел", - ди­де исе­мен күр­сәт­мәү­не үтен­гән та­ны­шым.

Чын­нан да, эт-мә­че­ләр­дән кү­чү­че мик­рос­по­рия авы­руы ха­кын­да күп­ләр­нең ишет­кә­не бар­дыр. Та­би­блар әй­тү­ен­чә, ин­фек­ция чы­га­на­гы бу­лып, нәкъ ме­нә ху­җа­сыз эт­ләр, пе­си­ләр исәп­лә­нә. Ха­лык аны үзен­чә - "ли­шай" дип атый. Авы­ру­ны дә­ва­лау­га ка­ра­ган­да, ки­сә­тү җи­ңел­рәк, ди та­биб­лар. Шу­ңа ху­җа­сыз эт-мә­че­ләр­дән ерак бу­лу­ың хә­ер­ле.

Без уй­лан­ган, нин­ди дә бул­са конк­рет ча­ра эз­лә­гән ара­да, эт ди­гә­нең үр­чи то­ра, аг­рес­сив­ла­нып, ке­ше­гә таш­ла­на. Биг­рәк тә, ба­ла­лар, өл­кән­нәр зы­ян кү­рә. Ра­йон үзәк боль­ни­ца­сы­ның ашы­гыч яр­дәм бү­ле­ген­нән алын­ган мәгъ­лү­мат­лар­дан кү­рен­гән­чә, уз­ган ел ра­йон бу­ен­ча эт теш­ләп 5 ке­ше мө­рә­җә­гать ит­кән Шу­лар­ның өче­сен ху­җа­сыз эт­ләр теш­лә­гән. Зы­ян кү­рү­че­ләр­нең өче­се - ба­ла­лар.