Язмышны үзебез сайладык

- Фәридә, белгәнебезчә, син сәхнәгә урау юллар аша килгәнсең. Артистка булу балачак хыялың идеме?

- Мәктәптә укыган елларда ук сәнгатькә тартылдым, төрле чараларда бик актив идем. Бию түгәрәгенә йөрдем, музыка мәктәбендә Венера ападан фортепьянода дәресләр алдым. Мәктәпнең волейбол, баскетбол җыелма командасында иң көчле уенчылардан саналдым. Чаңгыда шууда, граната атуда, биеклеккә сикерүдә һәрвакыт беренче булдым. Мәктәпне тәмамлаган көннәрдә Сарманга мәдәният министрлыгы юлламасы килеп төште. Тиз генә җыенып, Ленинград шәһәренә киттем. Казанга килеп төшкәч үк, башым әйләнеп киткәндәй булган иде. Ә монда бигрәк тә шүрләтә башлады. Җитмәсә, юлламаны мәдәният институтына дигәннәр иде, Казанда аны курчак театры артистлары әзерләүче факультетка үзгәрттеләр.

Ленинградка очучы самолет тоткарлану сәбәпле, Невадагы шәһәргә ике сәгатькә соңарып төштек. Кая барырга белми аптырап торганда, очраклы бер ханым үзләренә кунарга алып китте. Каенанасы чегән хатыны икәнлеген, тупсаларын атлап кергәнче үк, әйтеп куйган иде. "Артист язмышы чыга бит кызчыкка», - дип юрагач, куркып та, канатланып та алдым.

Мин керәсе уку йорты Ленинград дәүләт театр, музыка һәм кинематография институты иде. Имтиханнарны тапшыргач, миңа кино артистлары әзерли торган факультетка күчәргә тәкъдим иттеләр. Ләкин кинәт ясалган тәкъдимне кабул итәргә әзер түгел идем, куркып, югалып калдым. Казанга кайттым да, документларымны мәдәният институтына тапшырдым. Анда мәдәни чараларны оештыручылар әзерли торган яңа факультет ачканнар иде. Артист буласы килү теләге уку чорында көчәйгәннән-көчәйде генә. Җәлил поселогы мәдәният сараенда сәнгать җитәкчесе булып эшләгәндә, бу фикер тагы да ныгыды гына. Күңел, үкенеп, гүзәл шәһәр Ленинградны сагынды, ә акыл ничек тә артист булу турындагы хыялны тормышка ашыру юлын эзләде. Тик ун еллардан соң гына тормышка ашты чегән хатынының юравы.

- Синең хезмәт юлыңны Җәлилдә башлавың турында беләбез.

- Институтны тәмамлап, поселокта үзешчән сәнгатьне күтәрәм дип, жиң сызганып эшли дә башладым. Беренче җитәкчеләрем бик таләпчәннәр иде, эшне табып кына тордылар. Үземнең дә һөнәри яктан чыныгасым, эшкә өйрәнәсем килде. Үзебезнең район күләмендә үткәрелгән смотрларда беренче урыннарны яуладык. "Җәлилнефть" идарәсе белән ул елларда Ш.Ф.Тәхаутдинов җитәкчелек итә иде. 2,5 ел эчендә тырыш хезмәтем өчен премияләр, ял итәргә комсомол путевкалары белән еш бүләкләделәр. Тик мине яңа биеклекләр ымсындырды. Режиссерлыкка укып, кире Җәлилгә кайтырмын дип, Мәскәүгә юл алдым. Әмма 1980 нче елда, Олимпия уеннары үткәрелү сәбәпле, августка күчерелгән имтиханнар 1981 нче елда кире июльгә күчерелгән булып чыкты. Шулай итеп, Казанда тукталып калдым, дикторлар конкурсында җиңү яуладым, әмма радиокомитетның баш редакторы Госман Әхмәтҗанов укырга киңәш итте. Ул елны август айларында театр училищесына өстәмә конкурс игълан иткәннәр иде, мин шул конкурс аша үтеп, укырга кабул ителдем. Бик яратып укыдым, училищены кызыл дипломга тәмамладым. Марсель Сәлимҗанов тарафыннан курсташларым арасыннан берүзем театрга эшкә чакырылу минем иң бәхетле мизгелем булды.

- Сиңа фатиханы күренекле сәнгать осталарыбыз Асия Хәйруллина, Гали Хөсәенов, Мәсгуть Имашев, Шамил Бариев биргән. Нәтиҗәдә, өч дистәгә якын ел эчендә бай сәхнә юлы үткәнсең. Синеңчә, артист өчен кирәкле сыйфатлар ниндиләр?

- Училищеда мине курс җитәкчесе Роберт Батуллин, бию буенча Анна Гацулина укытты. Сәхнә хәрәкәте серләренә Роза Филиппенко, сәхнә теленә Асия Хәйруллина, җыр нечкәлекләренә Мәсгуть Имашев, театр һәм сәнгать тарихына Илтания Илалова төшендерде. Әмма эшкә алыну ул әле авыр хезмәтнең башы гына булган. Мин моны эшли-эшли аңладым. Ә артист өчен иң кирәкле сыйфатлар - образны эчке тоемлау, характерны ача алу сәләте. Алар кеше күңеленә, мөгаен, табигать тарафыннан салынадыр. Интуиция күзәнәкләре булмаса, артист булып булмыйдыр ул. Марсель абый артистны төрле яклап ачарга омтыла торган бөек режиссер иде. Беренче ролемне мин нәкъ менә аның белән эшләдем, Виктория исемле кыз ролендә сәхнәгә чыктым. "Булмас димә, дөнья бу" дигән бу спектакльдә баш рольләрдә Шәүкәт Биктимиров, Әзһәр Шакиров иделәр. Алар белән уйнау миңа ул вакытта бик катлаулы булып тоелды. Әмма мин режиссерның үземнән нәрсә таләп иткәнен, нәрсә көткәнен аңладым һәм аның ышанычын аклый алдым. Аннан «Зәңгәр шәл»дә Мәйсәрә ролен башкардым, "Акбаш вакыйгасында" тагын Шәүкәт Биктимиров белән туры килдем. Миңа аның хатынын Дания Нурлы белән бергә башкарырга туры килде. "Сафина апаларны, хатыннарны уйнарга бик яшь икән әле, кызларны уйнасын", - дигән бу спектакльдән соң Марсель абый. Бар рольләрне дә яратып башкардым. "Хуҗа Насретдин"дә Зөбәрҗәт идем, "Казан егетләре"ндә көлкеле Фәүзия ролендә бөтенләй капма-каршы характерда яңа яктан ачылдым. Моны Марсель абый да билгеләп үтте.

- Мөгаен, бер амплуадан икенчесенә күчә алу сәләте артист өчен бик мөһимдер.

- Ул бик кирәкле сыйфат. Аннан соң артист өчен күзәтүчәнлек, һәр образ өчен үзенә генә хас үзенчәлекле холык тудыра алу, шул образга гына хас сыйфатны таба, ачып сала белү роль өстендә эшләгәндә бик ярдәм итә. "Казан егетләре"ндәге Фәүзия ролен эшләгәндә, күрше Галимә апабызны искә төшердем. Фәүзиянең кыю холкы, калын тавышы - аннан, ә җиргә нык басып атлавы - тавышы Чәүкә тавы башыннан бөтен Сарманга яңгырый торган Фәрдәнә ападан. Алар миңа бик ярдәм иттеләр, урыннары оҗмахта булсын. Ә инде еллар үтү белән, яшь кызлар ролен башкару мөмкинлеге чикләнә баруын аңлыйсың. "Гөргөри кияүләре"ндәге Анукны 15 елдан артык уйнагач, уңайсызлана да башладым. Мин күз атып йөргән Җаграпны башта Рамил Төхфәтуллин башкара иде, аннан инде - Искәндәр Хәйруллин. Арабыз 18 яшьләп бардыр. Ничек үзеңнән 20 яшькә яшьрәк егетне сөяргә була инде?

- Фәридә, без сине "Язгы аҗаган", "Шәфкать", "Капка", " Могҗиза", "Яшисе килә" кебек телевизион спектакльләр, кинотеатрларда барган тулы метражлы "Бибинур" фильмы аша да беләбез.

- Шактый телевидение тапшыруларында катнаштым, соңыннан режиссер Әхтәм Зарипов телевизион фильмнарда катнашырга чакыра башлады. Телевизион спектакльләрдә бик теләп катнаштым, күбрәк - Әхтәм абый Зариповта, аннан - Камил Зәйнуллинда. Язмыш шаяруымы, "Яшисе килә"дә баш рольне башкаручы Илдус Фәиз ул спектакльдә "минага эләгеп" шартлады. Кызганычка каршы, сәхнәдәге вакыйгалар кайчак тормышта да кабатлана.

Әлбәттә, татар театры артистларына Мәскәү, Ленинград киностудияләре фильмнарында төшү бәхете сирәк эләгә. Шуңа күрә Ю.Фетингның кастингта "Бибинур" фильмына мине дә сайлап алуы куандырды. Анда мин Матур апа идем. Бу кыска, ләкин бик истә кала торган эпизод иде. Без - "авыл кешеләре" Бибинурның дөньядан киткәндә туган-тумачасы җыелган шәҗәрә агачында утырдык. Шунысы кызганыч, Бибинурны башкарган Фирдәвес апабыз да арабыздан шул шәҗәрәләр дөньясына мәңгелеккә китеп барды.

- Сәнгать ул - халыкны тәрбияләү чарасы да. Репертуар сайлаганда, аның зәвыгын истә тотасызмы? Гомумән, тамашачы белән үзара элемтәне ничек урнаштырасыз?

- Гадәттә, тамашачыга төрле катлам вәкилләре зәвыгына туры килә торган, заманча яңгырашлы әсәрләр тәкъдим итәргә тырышабыз. Татар һәм башка халыклар әдәбиятында мәңге искерми торган рухи кыйммәтләребезне, яшәү мәгънәсе, мәхәббәт, әхлак кебек мәңгелек темаларны чагылдыручы әсәрләр бик күп. "Галиябану", "Ромео һәм Джульетта" - шундыйлардан. "Искән җилләр көенә" дигән яңа спектаклебез дә тамашачыга бик ошый. Җиңелчә эчтәлекле "касса спектакльләре"ндә дә уйнарга туры килә. Шунысы да бар: театр - җәмгыятьнең чагылышы ул. Ә тормышта һәртөрле күренешкә урын бар, димәк, аны сәхнәгә менгерү дә хата түгел.

- Фәридә, тынгысыз сәхнә эшчәнлеге белән беррәттән, син вокал буенча да осталыгыңны камилләштердең.

- Рольләр сирәгәйгәч, буш вакытым күбәйде. Җыр буенча белемемне арттырырга күптән хыяллана идем, мөмкинлек тууга, кабат мәдәният университетына укырга кердем. Диплом алуга, кафедра мөдире, профессор В.Ганиева тәкъдиме белән җыр кафедрасында укытырга калдым, булачак җырчыларга актерлык осталыгы буенча дәресләр бирдем. Спектакльләрдән өзекләр дә куйдык. Җырларга бик яратам. Бәхетемә каршы, театрда җырлы рольләр башкарырга да туры килде. "Җырчы юлыннан киткән булсаң, синнән көчле тавышлы опера җырчысы чыккан булыр иде", - диючеләр булды. Ләкин үкенмим.